Milli Strateji Düçüncə Mərkəzinin rəhbəri İsa Qəmbər Amerikanın Səsinə müsahibəsində Laçın dəhlizində ekofəalların aksiyası, Dağlıq Qarabağın dövlət naziri kimi təqdim edilən Ruben Vardanyanla bağlı Rusiyanın siyasi niyyətləri, Dağlıq Qarabağdakı Rusiya sülhməramlılarının fəaliyyəti, Azərbaycan-Ermənistan sülh danışıqlarında Rusiya və Qərb dövlətlərinin rolundan danışıb.
Amerikanın Səsi: Sizcə Laçın dəhlizində ekofəlların dinc aksiyası nə ilə nəticələnə bilər? Aksiya iştirakçılarının tələbləri yerinə yetirilə bilərmi? Burada daha hansı məqsədlər ola bilər?
Dəhlizdə Azərbaycanın sərhəd postu və gömrük postu qurulmalıdır.
İsa Qəmbər: Laçın dəhlizindəki dinc aksiya iştirakçılarının tələbləri Qarabağın dağlıq hissəsində hazırda ermənilərin və rusların nəzarətində olan torpaqlarda Azərbaycanın təbii sərvətlərinin sui-istifadəsinə qarşıdır. Əsas rəsmi tələb orada Azərbaycan rəsmilərinin, müvafiq nazirliyin əməkdaşlarının monitorinq keçirə bilməsi ilə bağlıdır. Bu əslində, hüquqi cəhətdən düzgün tələbdir. Amma aydın məsələdir ki, mövzu təkcə bu deyil. Mövzu 44 günlük Qarabağ savaşından keçən iki ildən artıq müddət ərzində Ermənistan-Azərbaycan arasında mövcud olan problemlərin həll edilməməsidir və bunun qarşısının həm Ermənistan rəsmiləri tərəfindən, həm Qarabağdakı separatçı rejim tərəfindən, həm də Rusiyanın oradakı hərbi kontingenti tərəfindən alınmasıdır. Azərbaycan bu dinc aksiya vasitəsi ilə beynəlxalq birliyin diqqətini problemlərin həll edilməməsinə yönəltmək istəyir. Eyni zamanda, məhz Ermənistanın və Rusiyanın səmərəsiz, revanşist ermənilərin ziyanlı yanaşması nəticəsində bu problemlərin həll edilməməsinə diqqəti cəlb etməyə çalışır. Ona görə də tələblərin nə şəkildə yekunlaşacağını bu gün demək çətindir. Amma aydın məsələdir ki, minimum nəticə Azərbaycanın müvafiq nazirliklərinin, ekologiya və sair nazirliklərinin gedib orada monitorinq keçirə bilməsidir. Eyni zamanda, təbii ki, Laçın dəhlizinin Azərbaycan dövlətinin nəzarətinə götürülməsidir. Dəhlizdə Azərbaycanın sərhəd postu və gömrük postu qurulmalıdır. Mövzu bununla bağlıdır.
Amerikanın Səsi: Azərbaycan prezidenti Qarabağın dövlət naziri kimi təqdim edilən Ruben Vardanyanın "Rusiyanın adamı" kimi gündəliyinin aydın olduğunu deyib. Sizcə Ruben Vardanyanın Qarabağa gəlməsi hansı siyasi məqsdələrə xidmət edir?
İsa Qəmbər: Ruben Vardanyanın bura göndərilməsi, mən əminəm ki, o, Moskva rejimi, Putin tərəfindən göndərilib. Məqsəd sülhməramlı proseslərin qarşısını almaqdır, Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşmasının qarşısnı almaqdır. Bunun üçün də Vardanyanı Moskva oraya göndərib. Yəni, Moskva narahat idi ki, Araik Arutunyan nə qədər Moskvaya bağlı adam olsa da, eyni zamanda Paşinyanla dil tapırdı. Ona görə də Rusiya məsələni uzatmaq, Qarabağ məsələsinin həllini zamanın öhdəsinə buraxmaq məsələsini həyata keçirmək üçün Vardanyanı oraya göndərib. Bütövlükdə məqsəd konfliktin həll edilməsinə imkan verməməkdir. Moskvanın məqsədi budur. Vardanyan da həmin məqsədin bir alətidir. Moskva rəsmilərinin, Lavrovun və başqalarının guya Vardanyanın Rusiyaya heç bir dəxli olmaması haqqında dedikləri birbaşa yalandır.
Amerikanın Səsi: Ruben Vardanyanın Qarabağa gəlməsi Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh danışıqlarının gündəliyinin pozulmasına gətirib çıxara bilərmi? Nəticə nə ola bilər?
Təəssüf ki, Moskva bu məsələdə öz istəyinə nail olub və danışıqlar faktiki olaraq dayanıb, münasibətlər isə kifayət qədər gərginləşib.
İsa Qəmbər: Artıq danışıqlar pozulub. Yəni, Brüsseldə, Praqada, Vaşinqtonda kifayət qədər uğurlu danışıqlar gedirdi və müəyyən ilkin razılaşmalar əldə olunmuşdu. Yadınızdadır ki, Valday forumunda Putin məsələni qarışdırmaq məqsədi ilə bir sıra açıqlamalar verdi. Guya məsələnin həlli ilə bağlı Vaşinqton variantı var və o variantda Qarabağın Azərbaycan torpaqları olması tam şəkildə qəbul edilir. Amma Putin düşünür ki, ermənilərin buna fərqli yanaşması da ola bilər. Ona görə də o tezisi ortaya atdı və Vardanyanın oraya göndərilməsi də danışıqların qarşısını almaq məqsədi güdürdü. Təəssüf ki, Moskva bu məsələdə öz istəyinə nail olub və danışıqlar faktiki olaraq dayanıb, münasibətlər isə kifayət qədər gərginləşib.
Amerikanın Səsi: Ermənistanın Rusiyanın vasitəçiliyi ilə son danışıqlardan imtina etməsi, Azərbaycanın isə "Rusiyanın adamı" hesab etdiyi Ruben Vardanyanla danışıqlar aparılmayacağını bəyan etməsi hər iki ölkənin Rusiyanın vasitəçiliyindən narazı olmasına işarə edir. Bu ABŞ və Avropa İttifaqının vasitəçiliyinin sülh danışıqlarında ön plana çıxacağını ehtimal etməyə əsas verirmi? Bu halda Rusiyanın reaksiyası necə ola bilər?
İsa Qəmbər: Təəssüf ki, Rusiyanın danışıqları dayandırmaq məqsədi var. Fransanın da yanlış addımları oldu. Xüsusən də Fransanın dövlət başçısı Makronun açıq-aydın ermənipərəst mövqedən çıxış edərək, eyni zamanda guya vasitəçi kimi çıxış etməyə iddia etməsi müəyyən problemlər yaratdı. Ona görə də təkcə Moskva danışıqları dayanmadı, eyni zamanda Brüssel danışıqları, Praqa istiqaməti də dayanmış oldu. İndi bu vəziyyətdən çıxış yolu tapmaq üçün hesab edirəm ki, Vaşinqton və Brüssel yeni səylər ortaya qoymalıdır. Rusiyanın bu prosesdən kənarlaşdırılıb Avropa İttifaqı və ABŞ-ın iştirakı ilə gedən danışıqlara şərait yaradılmalıdır. Eyni zamanda, mən hesab edirəm ki, əslində ən düzgün yol Azərbaycanla Ermənistan arasında birbaşa danışıqlardır. Bu təklifi dəfələrlə səsləndirmişəm, bu, Tbilisidə başlayan danışıqlar ola bilər. Tbilisi əla platfomadır. Yəni, Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması baxımından danışıqlar Tbilisidə başlaya bilər və daha sonra Yerevanda və Bakıda davam etdirilə bilər. Mən uğur yolunu bunda görürəm. Hesab edirəm ki, Ermənistan da, Azərbaycan da kifayət qədər yetkin xalqlardılar, dövlətlərdilər və özləri birbaşa danışıqlar aparıb problemləri birlikdə həll etməyə çalışmalıdırlar.
Amerikanın Səsi: Bir sıra ekspertlər Azərbaycan ərazisindəki Rusiya sülhməramlı kontingentinin işğalçı kontingentə çeviriləcəyini ehtimal edir. Siz necə düşünürsünüz?
Aydın məsələdir ki, Rusiya oraya problemi həll etmək üçün gəlməyib.
İsa Qəmbər: Məncə, rus hərbi kontingentinin işğalçı qüvvəyə çevrilməsi ehtimalından danışmağa ehtiyac yoxdur. Rus silahlı qüvvələri həmin torpaqlara gəldiyi gündən işğalçıdır. Sadəcə olaraq Azərbaycan hakimiyyəti müxtəlif səbəblərdən Rusiya ilə qarşı-qarşıya gəlmək istəmədiklərinə görə faktiki olaraq Moskvanın, Putin rejiminin şantajına, təzyiqlərinə boyun əyərək rus hərbçilərinin həmin torpaqlara yerləşdirilməsinə razılıq veriblər. Aydın məsələdir ki, Rusiya oraya problemi həll etmək üçün gəlməyib. Rusiya problemin həllini uzatmaq üçün və problemin mövcudluğundan Rusiyanın öz maraqları üçün istifadə etməsi üçün, Ermənistanı öz nəzarətində saxlamaq və Azərbaycana da Moskvanın təsirini artırmaq məqsədi ilə həmin kontingent oradadır. Həmin kontingent oradan kənarlaşmasa Azərbaycanın suverenliyinə, müstəqilliynə təhdid kimi davam edəcək. Ermənistanın da gerçək müstəqillik yolunda hərəkət etməsinə ciddi maneələr törədəcək. Ona görə də bu kontingent mümkün qədər tez Qarabağdan çıxarılmalıdır.
