Qətiyyəti, cəsarəti, ardıcıllığı, dönməzliyi, eyni zamanda hədsiz təvazökarlığı və sükutu ilə tarixi şəxsiyyətlər piramidasının zirvəsinə ucalmış Corc Vaşinqton haqda çox deyilib, çox yazılıb. Hər il amerikalılar demokratiyanın beşiyi sayılan Respublikanın qurucusunun ad gününü federal bayram kimi anır. Onun adına paytaxt, ştat və saysız-hesabsız qəsəbə və şəhərlər var. Müəllif Ron Chernoun “Corc Vaşinqtonun Həyatı” adlı kitabını oxuyandan sonra siyasi xadimin ona verilən şərəfə büsbütün layiq olduğu bir daha əyan olur.
1776-cı ilin qışı. Milad gecəsi ərəfəsi. Özünü Kontinental Ordu adlandıran silahsız, ac-yalavac bir neçə min adam dünyanın ən qüdrətli imperiyası qarşısında silahı yerə qoymağa hazırlaşır. Bir-birinin ardınca uğranılan rüsvayçı məğlubiyyətlərdən sonra çoxları Amerika İnqilabını bitmiş illuziya hesab edir. Vaxtikən Amerikanın ən varlı adamı olmuş, lakin bütün var-yoxunu xalqının azadlığı uğrunda riskə qoyaraq “radikal vətən xainləri” adlandırılan dağınıq müstəqillik tərəfdarlarının komandanlığını öz üzərinə götürmüş Vaşinqton da vəziyyətin ağırlığından agahdır. Şam işığında dalğın oturmuş General ağ vərəqə nəsə yazır. Sonradan yerə düşən vərəqi götürmüş müşaviri ağ kağızda yazılanı oxuyur: “Qələbə yaxud Ölüm!”
Dünyanın böyük hissəsinə nəzarət edən Britaniya krallığına qarşı çıxmaqla Vaşinqton və onun silahdaşları həyatlarını ağlasığmaz riskə qoymuşdular. Ələ keçiriləcəkləri halda onları mütləq dar ağacı gözləyirdi. Ancaq Çernoun yazdığında görə, “Vaşinqton ən parlaq anlarını məhz durumun çıxılmaz vəziyyətdə olduğu vaxt yaşayırdı.” Konqresin tələm-tələsik general rütbəsi verdiyi bir neçə inqilabçı ilə məşvərətlər keçirdikdən sonra qərar verilir. Dekabrın 25-də, soyuq Milad günündə şəxsən Vaşinqtonun öz rəhbərliyi altında iki minə yaxın vətənpərvər Delavar çayını keçrək kralın muzdlu alman döyüşçülərinin Trentondakı düşərgəsinə hücum edir. Onlara heç vaxt hörmət etməyən və bu səbəbdən də başlanan hücumdan təəccüblənən düşmən pərən-pərən düşür. Var gücləri ilə vuruşan amerikalılar cəmi iki itki hesabına hessianları darmadağın edir. Bu olaydan üç gün sonra hərbi momentumu saxlayan amerikalılar Prinstona hücuma keçərək Britaniya kontingentini təslim olmağa məcbur edirlər. Cəmi bir həftənin içində ümidsizliyə qapılmış amerikalıların qələbəyə inamı dönməz xarakter alır. Sonrası, necə deyərlər, tarixdir.
Maraqlıdır ki, Vaşinqton heç də həmişə inqilabçı omamışdı. Gənc yaşlarında o, şöhrəti Britaniya üçün fransızlara qarşı vuruşmaqla qazanmışdı. Zəngin ərindən dul qalmış Marta ilə evləndikdən sonra Vaşinqton Amerikada ən iri torpaq sahələrinin mülkədarı olmuşdu. Onun yüzlərlə qulu var idi. Vaşinqtonun yaxın çevrəsi Britaniya generalları və qubernatorlardan ibarət idi. Amma Britaniyanın amerikalılara qarşı saymazyana siyasəti, onları ikinci dərəcəli təəbə statusuna şamil etməsi özünü şəxsiyyət kimi hiss etmək istəyən adamlar üçün seçim qoymurdu. Londondan amiranə şəkildə tətbiq edilən vergilər və amerikalıların maraqlarını nəzərə almayan qanunlar Vaşinqtonu silaha sarılmağa və vuruşa-vuruşa respublikaçı inqilabçıya çevrilməyə vadar etdi.
Vaşinqtonun ingilis ierarxiyasından çıxması həm də o demək idi ki, Vaşinqton hakimiyyət anlayışına yad adam deyildi. Fransa inqilabından fərqli olaraq Amerika inqilabını edən şəxslər geniş özünüidarəçilik təcrübəsinə malik idilər və utopik ideyaları rədd edirdilər. Əslində Amerikanın qurucularını bütün başqa inqilabçılardan fərqləndirən başlıca cəhət onların insan təbiəti haqda pessimizmi idi ki, bu da onları nadanlığa meylli insanlardan ibarət cəmiyyətdə hakimiyyət bölgüsünü rəhbər tutan optimal – kamil yox – bir siyasi sistem qurmağa yönəltmişdi. Bu mənada Vaşinqton və onun ətrafındakılar Robespiyer və ya Lenin kimilərin diametrik əksi idi. Yəqin elə bu səbəbdən Amerka İnqilabının ardınca qan su yerinə axmadı, həyat büsbütün axarından çıxmadı.
Vaşinqtonun hakimiyyət bölgüsünü tanıması, hərbi qüvvələri sivil hakimiyyətə tabe etməsi, siyasi rəqibləri ilə düşmən kimi davranmaması, o vaxt geniş yayılmış edam cəzalarından çəkinməsi, hakimiyyətdən ikiəlli yapışmaması, eyni zamanda həqiqi düşmənlərə qarşı barışmazlığı, prinsipiallığı, qətiyyəti, qanun aliliyini rəhbər tutması Amerikanın bütün gələcək rəhbərləri üçün bir örnək idi.
Vaşinqtonun özü inqilabı yapdığı kimi, inqilab da Vaşinqtonu yapmışdı. Öz ifadələrində aristokratiyaya, əsilzadəliyə ehtiramını ifadə edən Vaşinqton real siyasi fəaliyyətdə ətrafına çox vaxt əsil-nəcabəti olmayan talantlı adamları yığırdı. Bunların sırasında Nathaniel Greene və Henry Knox kimi generallar var idi. Bir də ki, krallıqla döyüşən Vaşinqton günü-gündən avtokratik idarəçilik sisteminin murdarlıqlarını əyani şəkildə görürdü. Aydın sezilir ki, monarxiyaya nifrət hissini bəsləyən Vaşinqton qurulacaq Amerika dövlətinin tarixdə oyanaycağı universal rol haqda aydın təsəvvürə malik idi. Döyüşlərdən biri ərəfəsində o, əsgərlərinə müraciət edərək “doğulmamış milyonların həyatının Amerikada baş verənlərdən asılı olacağını” söyləmişdi. Sonradan ixtisar olunmuş inaqurasiya çıxışında da Vaşinqton Amerikada işıq üzü görən azadlıq ideallarının bir vaxt dünyanın dörd küncünə yayılacağına inam ifadə etmişdi.
Vaşinqtonun Amerika tarixindəki misilsiz rolu təkcə onun ingilislər üzərində qələbə çalmağı ilə ölçülmür. Vaşinqtonun həm general həm də prezident olduğu müddətdə atdığı addımlar möhtəşəm bir demokratik ənənənin əsasını qoyurdu. Onun hakimiyyət bölgüsünü tanıması, hərbi qüvvələri sivil hakimiyyətə tabe etməsi, siyasi rəqibləri ilə düşmən kimi davranmaması, o vaxt geniş yayılmış edam cəzalarından çəkinməsi, hakimiyyətdən ikiəlli yapışmaması, eyni zamanda həqiqi düşmənlərə qarşı barışmazlığı, prinsipiallığı, qətiyyəti, qanun aliliyini rəhbər tutması Amerikanın bütün gələcək rəhbərləri üçün bir örnək idi. Bir çox amerikalıların nəzərində Vaşinqtonun Amerika xalqına ən böyük töhfəsi onun inqilabı yox, hakimiyyətdən könüllü şəkildə getməsi idi. Topladığı nüfuza rəğmən Vaşinqton asanlıqla hakimiyyətdə qalıb kral ola bilərdi. Amma ən güclü afrodiziak adlandırlan hakimiyyət ölüb getmiş yüzlərlə diktatordan fərqli olaraq Vaşinqtonu məst etmədi. O, respublikaçı məfkurəyə sadiq qaldı. 1797-cı ildə Vaşinqton prezidentliyi vitse-prezident Con Adamsa təhvil verərək siyasətdən tamamilə çəkildi. İki il sonra Vaşinqton öldü. Ancaq onun qurduğu Respublika hələ də yaşayır.
