Urmiya gölünün quruması ilə əlaqədar avqustun 27-də Urmiya və Təbriz şəhərlərində kütləvi etiraz aksiyalar zamanı polisə nümayişçilər arasında toqquşmaların baş verdiyi, çox sayda insanın həbs edildiyi haqda məlumatlar verilib. Aksiyalar zamanı çəkilmiş video götüntülər Youtube və Facebook səhifələrində yerləşdirilib. Beynəlxalq xəbər agentliklərinin verdiyi məlumata görə, aksiyalar 2009-cu ildə mübahisəli prezident seçkilərindən sonra İranda təhlükəsizlik qüvvələri və insanlara arasında ən ciddi toqquşmalar hesab edilə bilər.
Azərbaycanlı Siyasi Məhbuslarının Hüquqlarının Müdafiəsi komitəsinin təsisçisi və direktoru Faxtə Zamani Amerikanın səsinin AzerDiaspor bloqu üçün müsahibədə Urmiyədən gələn son məlumatları şəhr edərək, yüzlərlə insanın yaralandığını deyir.
Dilşad Əliyarlı : Faxtə xanım, avqustun 27-də Urmiyə və Təbriz şəhərlərində aksiyalar keçirilib, çox sayda adam həbs edilib. Sizdə hansı məlumatlar var, həbs edilənlər kimlərdir, nə qədər adam həbs edilib?
Faxtə Zamani: Bir neçə gündür orada vəziyyəti izləyirik. Görürük ki, Urmiyədə, Təbrizdə yüzlərlə adam həbs edilib. Heç bir dəlil olmadan tanınmış fəallar arasında tutulanlar var. Abbas Lisaninin iş yerinə gedib, orada fəalları tutublar. Qoşaçayda və ayrı şəhərlərdə də fəallar tutublar. Urmiyədə və Təbrizdə yaralananlar var. O yaralananları sonradan tutub aparıblar. Xəbərlərə görə, elə aksiya gedən avxt bir neçə nəfər çox pis yaralanıbmış və onlar arasında ölən ola bildiyi deyilir. Həbs edildikdən sonra işgəncə verildiyinə dair xəbərlər var. İnsanları vururlarmış. Tutulanlar arasında elələri var ki, başlarına dəyənək dəyib. Onlardan da ehtimal edilir ki, ölən ola bilər. Urmiyənin bəzi küçələrində aksiyanın səhəri günü cənazələr tapılıb. Bizə verilən xəbərlərə görə, Təbriz və Urmiyə arasında gedən maşınları axtarırlar. Yenə də aksiyalar planlaşdırılır. Şəhərlərdə də nəzarət var.
Sual: Faxtə xanım, insanlar sizə bu məlumatları necə çatdıra bilir? Sosial şəbəkələrdənmi istifadə edir, telefon vasitəsiləmi?
Cavab: Bizim Facebook-da səhifəmiz var. ADAPP-da işləyənlərin və mənim özümün şəxsi səhifəm var. Biz işə başlayanda telefonla əlaqə yaratmışdıq. İndi yenə telefonla davam edirik. Ondan başqa da beş il ərzində işlədiyimiz fəallarla internetdə müxtəlif vasitələrlə təmas qururuq. Bundan əlavə orada şəxslər var ki bizimlə illərdir işləyirlər. Onlar məlumatları tapılması, araşdırılması və bizə necə göndərilməsini bilirlər. Bir çox fərqli yollarla bizə məlumat çatdırırlar. Amma bilirsiniz ki, İrandan məlumat almaq çox çətindir. Son zamanlar da internetin sürətini azaltmışdılar ki, insanlar video göndərə bilməsin. Amma bununla belə, görürsünüz ki, Youtube-da çoxlu videolar gəlib.
Sual: Faxtə xanım sizin rəhbərlik etdiyiniz Azərbaycanlı Siyasi Məhbuslarının Hüquqlarının Müdafiəsi komitəsi hansı işlər görür və siz məlumatları hara çatdırırsınız?
Cavab: Biz 5 il ərzində media vasitəsiləri ilə əlaqədəyik və istəmişik ki, əsas etibarilə İranda mediası ilə işə üstünlük vermişik. Çünki təcrübə göstərir ki, İranın həm dövlət, həm də xaricdə İran müxalifətinin media vasitələri İranda azərbaycanlıların məsələlərinə diqqət vermir. Bu dəfə görürük ki, vəziyyət fəqrlidir. 2006-ci ildə heç bir məlumat vermədikləri ilə müqayisədə bu məsələni bu dəfə çatdırdılar. Bundan başqa, biz Amnesty International təşkilatı ilə işləyirik. BMT-nin baş qərargahında və Cenevrədə özüm işləmişəm, beynəlxalq azlıqların hüquqlarına dair təşkilat və insan hüquqları, azlıqlar və jurnalistlərin hüquqlarını müdafiə edən ayrı-ayrı, təşkilatlarla iş birliyi aparırıq.
Sual: Faxtə xanım, İran hökumətinin Urmiyə gölündə ekoloji vəziyyətlə bağlı etiraz aksiyasına belə şəkildə cavab verməsi nə ilə izah edilə bilər?
Cavab: İranın təkcə ekoloji məsələ yox, bütün başqa məsələlərdə siyasəti belədir. Konstitusiya ilə qeyri-fars millətlərinə verilən dil hüquqlarından başlayaraq, qadın hüquqları, hətta bir uşağın hüquqlarını müdafiə edənləri həbs edirlər. Vəkillər həbs edilir. Iranda hər hansı bir məsələ ilə bağlı etiraz keçirsən həbs edilirsən, işgəncə alırsan.
Sual: İran Milli Məclisində Urmiya gölündə vəziyyət müzakirəyə çıxarılıb. Azərbaycanlı namizədlər məsələ ilə bağlı hansı mövqe tuturlar?
Cavab: Burada bir neçə məsələ var. Biri odur ki, İranda millət vəkili dövlət tərəfindən seçilir, sonra xalqdan o seçilmişlər siyahısından bir nəfəri seçməsini istəyirlər. Ona görə də çox vaxt parlamentə xalqın sevdiyi namizəd seçilmir. Lakin onların arasında məsələyə diqqət verən insanlar ola bilər. Amma yenə də Azərbaycan məsələlərindən danışanda separatçılıq məsələsini göstərirlər və bu yolla o biri tərəfi sakitləşdirirlər. Təəssüf ki, Azərbaycan məntəqəsindən olan namizədlər məsələyə mənfi rəy veriblər. Onların siyahısı var. Çox adam onlara müraciət edib və etirazını bildirib.
SUAL: Faxtə xanım, İran cəmiyyətində məsələyə necə münasibət göstərir? İran müxalifəti məsələ ilə bağlı mövqeyini necə bildirib.
CAVAB: Dediyim kimi, 2006-cı ildə İranda Azərbaycan məntəqəsində aksiyalar olanda o zaman müxalifət çox sakit idi. Hətta dedilər ki, əgər Azərbaycan yalnız öz hüquqları məsələsini qaldırsa, biz İran dövləti ilə birlikdəyik. Bundan sonra Yaşıl hərəkat gəldi, çox sayda insan həyatını itirdi, işgəncələr oldu, aksiyalar keçirildi. Amma Azərbaycandan səs çıxmadı. O zaman fikrimcə, onlar düşündülər ki, hərəkatı davam etdirsələr Azərbaycan ona qatılmayacaq. Azərbaycan da qatılmasa da, İranda heç bir dəyişiklik ola bilməz. Çünki bütün inqilablar, bütün dəyişikliklər Azərbaycandan başlayıb və Azərbaycansız onlar bir iş görə bilməzlər. Ona görə indi vəziyyət fəqrlidir. Hamısı bəyanat verib, məsələni dəstəkləyib və ya da dəstəkləməsələr də, azından İran dövlətini azərbaycanlılarla necə rəftar etdiyinə görə məhkum ediblər.