Sudan Birleşmiş Ştatların terroru destekleyen ölkeler siyahısında olan ölkedir. Müşahideiler hesab edirler ki, ölkenin zengin neft yataqları 19 illik vetendaş müharibesine te’sir gösteren esas amillerden biridir. Hem hökumet, hem de hökumet eleyhine mübarize aparan yaraqlılar ölkenin cenubundakı neft yataqlarına sahib olmaq isteyirler. Neft ölkenin gelecek inkişafında hansı rol oynaya biler?
Sudanda günde 250 min, ilde ise 300 milyon barrel neft istehsal olunur. Potensial ise bundan daha böyükdür. Sudan hökumeti 700 milyon barrel neft ehtiyatının olduğunu tesdiqleyib ve ölkede texminen 2 milyard barrele qeder neftin olduğu texmin edilir. Buna göre tehlilçiler hesab edir ki, neft ölkede geden vetendaş müharibesinde esas faktordur. Müharibe artıq 19 ildir davam edir. Bu iller erzinde müharibe ve aclıq neticesinde teqriben bir, bir miyon yarım adamın helak olduğu deyilir. 4 milyona yaxın adam yerinden didergin düşmüşdür. Hem Sudan hökumeti, hem de ona qarşı mübarize aparan yaraqlılar bu dehşetli insan telefatına göre bir-birini ittiham edir. Sudan Xalq Azadlıq ordusundan yaraqlılar deyirler ki, hökumet qüvveleri ve hökumete arxalanan herbi desteler mövcud ve potensial neft yataqlarını adamlardan temizlemek üçün tez-tez bu erazilere hücum edirler. Ordunun nümayendesi Filip Aquir: “Xartum neft çıxaran şirketler ve Sudan Xalq Azadlıq ordusu arasında bir bufer zonası yaratmağa çalışır. Hökumet adamları hemin yerlerden çox-çox uzağa köçürmekle buna nail olur. İndi burada texminen 300 mine yaxın adam qerbi Nil istiqametinde hereket edir ve artıq iki ildir ki, onların veziyyeti sabit deyil.”
Yaraqlılar daha sonra deyirler ki, hökumet neftin gelirlerinden yüksek texnoloğiyalar esasında hazırlanmış silahlar almaq üçün istifade edir. Xartumda ise hökumet bildirir ki, neftle zengin erazide müharibeye ve insan telefatına göre Sudan Xalq Azadlıq ordusu mes’uliyyet daşıyır. Sudanın humanitar yardım komissiyasının başçısı Selef ed-Din Salehin dediyine göre, hökumet adamların hemin erazide qalmasında te’kid edir ve onlara yardımı genişlendirmek isteyir. “Neftden elde olunan gelirlerden hökumet burada yollar salmış, elektrik xetleri çekmişdir, mektebler ve klinikalar açılmışdır. Adamlar neft yataqlarının yerleşdiyi yerlerde bir yerden başqa yere gede bilirler. Biz buraya gelenleri alqışlayırıq.” Lakin Sudanın cenubunda fealiyyet gösteren beynelxalq yardım teşkilatları bildirirler ki, burada üç il bundan evvel neft çıxarılmağa başlayandan fermalar dağıdılmışdır. Torpaqlar ise Çin, Malayziya, Fransa ve Kanadadan olan xarici şirketler terefinden neft istehsalını artırmaq meqsedile adamlardan temizlenmişdir. Onların dediyine göre, yolları neft şirketleri salır, hökumete mexsus herbi qüvveler ise bu yollardan eraziye nezaret etmek üçün istifade edir. Lakin bununla bele, qerargahı Londonda yerleşen Krisçian Aid teşkilatının nümayendesi Cudit Melbi bildirir ki, yaraqlılar da neft yataqları ve hökumetin nezareti altında olan erazilere hücumlar edir. “İndi ateşkes elde edilse, ya da sülh istiqametinde müeyyen tereqqi elde olunarsa, nefte nezaretin terefler arasında bölünmesi meselesine olduqca ehtiyatla yanaşılmaq lazımdır. Neft tebii servetdir. Her iki teref üçün neft böyük ehemiyyet kesb edir ve her iki teref onun daha böyük hissesine ve men deyerdim, hetta Sudanın potensial neft ehtiyatlarına nezaret etmek isteyir.” Beynelxalq yardım teşkilatlarının nümayendeleri hesab edirler ki, mülki ehalini qorumaq meqsedile eraziye beynelxalq müşahideçiler gönderilmelidir. Birleşmiş Ştatların Sudan üzre xüsusi nümayendesi Con Danfort bununla razıdır. O deyir ki, nefte nezaret meselesi terefler arasında hell olmasa Sudanda sülh haqqında danışmaq mümkün olmayacaq. Bu istiqametde artıq müeyyen tereqqi elde olunmuşdur. Sudan hökumeti bu yaxınlarda 6 il müveqqeti hökumet terefinden idare olunduqdan sonra cenuba öz müqedderatını te’yin etmek üçün referendum keçirmeye icaze vermişdir. Lakin neft terefler arasında hele de hell olunmamış mesele olaraq qalır. Sudanda sülhün berqerar olması se’yleri çerçivesinde növbeti danışıqlarsa gelen ay Keniyada keçirilmelidir.