Bu gün, 28 May-Respublika Günüdür.
Bu il Respublika Günü bayramı koronavirus inferksiyası ilə bağlı elan edilən karantin dövründə keçirilir. Karantin rejiminə görə 10 nəfərdən çox insanın bir yerə toplanması qadağandır. Bu səbəbdən Respublika Günü hər il olduğu kimi müxalifətin və ictimaiyyətin geniş bayram mitinqləri, toplantıları şəraitində qeyd edilmir. Buna baxmayaraq çoxsaylı insanlar Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin anadan olduğu Bakının Novxanı kəndindəki heykəlinin önünə gələrək onun xatirəsini yad edir.
Sosial şəbəkələrdə yüz minlərlə insan öz profil fotolarını cümhuriyyət qurucularının portretləri fonunda yerləşdirib. Azərbaycan prezidenti, müxalifət lideləri, ziyalılar, ictimai xadimlər bayram münasibəti ilə respublika qurucularının xatirəsini ehtiramla yad edir.
"Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi olan bugünkü Azərbaycan dövləti xalqımızın müstəqillik arzularını gerçəkləşdirdi. Əminəm ki, bizim müstəqillik inkişafımız davamlı olacaq və Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi əbədi yaşayacaq," prezident İlham Əliyev facebook səhifəsində yazıb.
Əminəm ki, bizim müstəqillik inkişafımız davamlı olacaq və Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi əbədi yaşayacaq.İlham Əliyev, Azərbaycan prezidenti
Məhəmməd Əmin Rəsuzadənin əsasını qoyduğu Müsavat Partiyasının başqanı Arif Hacılı təklif edib ki, karantin dövrü olduğu üçün bütün evlərinn balkonları Azərbaycan bayrağı ilə bəzədilsin.
“Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dediyi kimi, bir kərə yüksələn bayraq, bir daha enmədi. İstiqlal idealına sadiq olan Azərbaycan xalqı 1991-ci il oktyabr ayının 18-də özünün itirilmiş dövlət müstəqilliyini yenidən bərpa etdi. Təəssüf ki, müstəqilliyinin bərpasından sonra qiyam nəticəsində hakimiyyəti ələ keçirən Əliyevlər rejimi 27 ildir ki, ölkəmizdə cümhuriyyətçilik ideyalarının həyata keçirilməsi yolunda əngəl törətməkdədir. İndiki hakimiyyətin apardığı bütün əks təbliğata baxmayaraq, xalqımız böyük M.Ə.Rəsulzadə və silahdaşlarının, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xalqımız qarşısında xidmətlərini dərin hörmətlə yad etməkdədir. Xalqımız Cümhuriyyət dəyərlərinin bərpası uğrunda fədakar mübarizəsini davam etdirir. İnanıram ki, mübarizə yaxın zamanlarda uğurla nəticələnəcək. M.Ə. Rəsulzadənin dediyi kimi azadlıqlar, insan haqları tərəfində olanlar qalib gələcək,” Müsavat başqanının bayram təbrikində detyilir.
Təəssüf ki, müstəqilliyinin bərpasından sonra qiyam nəticəsində hakimiyyəti ələ keçirən Əliyevlər rejimi 27 ildir ki, ölkəmizdə cümhuriyyətçilik ideyalarının həyata keçirilməsi yolunda əngəl törətməkdədir.Arif Hacılı, Müsavat Partiyasının başqanı
Milli Şura 1918-ci il mayın 28-də Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin sədrliyi ilə Tbilisidə Azərbaycanın müstəqilliyini elan edib. Milli Şuranın qəbul etdiyi İstiqlal Bəyannaməsi bütün müsəlman dünyasında və Şərqdə ilk demokratik parlamentli respublikanın yaradıldığını bəyan edib.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyət 23 aylıq fəaliyyəti dövründə genişislahatlar gerçəkləşdirib, müstəqil dövlətin atributlarını formalaşdırıb.
Ermənistanın təcavüzünə cavab vermək üçün Müdafiə naziri Mehmandarov və Şıxlınskinin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Milli Ordusu yaradılıb. Azərbaycan Ordusu 1920-ci ilin yazında Zəngəzurda uğurlu hərbi əməliyyat keçirərək qırğınların qarşısını alıb.
1918-ci ilin mart qırğınları ilə bağlı araşdırma komissiyası formalaşdırılıb. Bu komissiyanın tədqiq etdiyi materiallar nəticəsindəı azərbaycanlıların Xalq Komissarları Soveti tərəfindən kütləvi şəkildə məhv edildiyi faktlar aşkar edilib.
Topçubaşovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti Versal sülh konfransına qatılıb. Onların səyi nəticəsində Birinci Dünya müharibəsinin qalibi olan Antanta dövlətləri Azərbaycanın de-fakto müstəqilliyini tanıyıb.
Parlamentdə Müsavat fraksiyasının lideri Məmməd Əmin Rəsulzadənin təşəbbüsü ilə Bakı Dövlət Universiteti yaradılıb. Cümhuriyyət hökuməti maddi çətinliklərə baxmayaraq, yüz nəfər tələbəni xaricə təhsil almağa göndərib.
Fətəli xan Xoyski və Nəsib bəy Yusifbəylinin baş nazirliyi ilə demokratik prinsiplər əsasında beş dəfə hökumət formalaşdırılıb. Bu hökumətlər müstəqil dövlətin siyasi-iqtisadi əsaslarını möhkəmləndirmək üçün fəaliyyət göstərib.
1920-ci il aprelin 27-də Sovet Rusiyasının Azərbaycanı işğal etməsi nəticəsində isə Xalq Cümhuriyyəti süqut edib. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradıcıları xaricə mühacirət etməyə məcbur edilib. Baş nazirlər Fətəli xan Xoyski, Nəsib bəy Yusifbəyli qətlə yetirilib, digər görkəmli dövlət xadimlərinin ailələri və yaxınları repressiyalara məruz qalıb.
71 il sonra, 1991-ci ildə Azərbaycan yenidən öz dövlət müstəqilliyini bərpa edib.
Müstəqil Azərbaycan Respublikası Cümhuriyyətin hüquqi varisidir və Respublika Günü bu gün Azərbaycanda dövlət səviyyəsində qeyd olunur.
Respublika Günü Azərbaycanda 1990-cı ildən dövlət bayramı kimi qeyd edilir.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Xalq Cümhuriyyəti süquta uğradıqdan sonra mühacirətə gedib və ömrünün sonunadək Türkiyədə yaşayıb, 1955-ci il martın 6-da orada vəfat edib.
Mühacirətdə olarkən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin banisi Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1953-cü il mayın 28-də Amerikanın Səsi radiosu vasitəsilə Azərbaycan xalqına müraciət edib.
Amerikanın Səsinin arxivində qorunub saxlanan müraciətini təqdim edirik:
“Mədəniyyət tariximizin şanlı fikir adamları tərəfindən alqışlanan azadlıq və istiqlal fikri məmləkətimizdə yerləşib və bu, irəli dünya demokratiyası tərəfindən də təqdirlə qarşılanırdı. Yüz ildən bəri üstümüzə çökən istibdad və istila həyulatı artıq bizdən uzaqlaşırdı. Heyhat, qədərin imtanları tamam deyilmiş. Qanlı çar istibdadının yerini bu dəfə ondan daha qanlı bolşevik istibdadı tutdu. Azadlıq və istiqlalımız qızıl istilaçıların qanlı ayaqları altında əzildi. Müqavimət edən məmləkətdə qan gövdəyə çıxdı.
Stalin ölmüşdür. Amma onun ikiüzlü sistemi-stalinizm hələ ayaqdadır. Bu sistem gün keçdikdə dünya həqiqətləri ilə daha çox qarşılaşmaqda, haqqla batil, yalanla doğru üz-üzə gəlməkdədir. Şübhəsizdir ki, bir gün həqiqət parıldayacaq. Azadlıq əsasını, birləşmiş millətlər prinsipini və insan haqlarını tutan tərəf qalib gələcəkdir. Bu qalibiyyət günəşi qızıl istibdad zülmü altında inliyən əziz vətənimizdə 1918 28 mayıs kimi yenidən doğacaqdır. Buna qətiyyən şübhə etməyin əziz vətəndaşlar.Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucusu
Bundan bir ay əvvəl 28 apreldə sovet propaqandçıları bu fahiş istila hadisəsini sizə bir azadlıq və istiqlal hadisəsi kimi göstərdilər. Sözdə sizə dünyanın ən azad və ən demokrat bir rejimi kimi qələmə verilən sovet quruluşu işdə ən qəddar və ən yalançı bir istibdad rejimidir. Müqayisə etmək imkanında olsaydınız, bunun nə dərəcədə doğru olduğunu gözünüzlə görərdiniz. Azadlığınızı əlinizdən alanlar qorxmurlarsa, dəmir pərdəni qaldırsınlar, azadlıq elan etsinlər. Edə bilməzlər, çünki ağla qara meydana çıxar. Onlar şəbbərə kimidirlər, günəşdən qaçarlar.
Azərbaycan və onunla bərabər bütün Qafqasiya cümhuriyyətləri həqiqi azadlıq və istiqlallarına 1918-in mayısında qovuşdular.1920-də isə bu azadlıq və istiqlal qızıl rus ordusu tərəfindən üstün qüvvətlərlə qanla və atəşlə basırıldı. Faciələr və qəhrəmanlarla dolu olan mücadilədə on minlərlə vətəndaş şəhid oldu. 1920 istilasına qarşı 1918 istiqlal haqqını müdafiə edən Qafqasiya millətləri indi 33 ildir ki müxtəlif vasitələrlə mücadilə edirlər. Zaman-zaman dramatik şəkillər alınan bu mücadilədə vaxtılə yalançı kommunist şüarlarına aldanan yol azmış bəzi vətəndaşlar belə bu gün həqiqi millətçilər və vətənpərəstlər cəbhəsinə keçmişlərdir.
Yabançı istilaçı üzərinə əcnəbi məmləkətlərə sığınmış olan Qafqasiya emiqrantları milli istiqlal davasını mədəni dünya əfkari-ümumiyyətinə anlatmaqdadırlar. Bu vəzifəni ifada nə kimi müşküllərə uğradığımızdan burada bəhs etmənin yeri deyildir. Bu qədər demək lazımdır ki, sovetlərdə, kommunist rejiminə düşən millətlərin hər cürə haqq və hüquqdan məhrum qullardan ibarət cəmiyyətlər halına gəldiyini azad dünyaya anlatmaq çox kolay olmamışdır. Şükür ki hadisələr bizə kömək edir. Dünya sovet həqitətini görməyə başlayıb. Səkkiz ildən bəri hərbi bitirmiş ikən sülhə qovuşa bilməyən dünya artıq məsələni anlayır. Bilir ki, azadlıq və insan haqlarını inkar edən kommunistlər müəzzəm bir dövlət halında ayaqda durduqca və dünya inqilab atəşi ilə yandırmaq üçün kibrit çəkdikcə yer üzündə heç zaman sülh və asayiş qurula bilməyəcəkdir. Azadlıq cahanşümul bir fikirdir. Bir tək əsir insan, bir tək əsir millət vaqii qaldıqca dünya həqiqi azadlıq və əmniyyət üzü görə bilməz.
1918 mayısındakı tarixi qərarları ilə azadlıq sevən birləşmiş millətlər cəbhəsində yer alan Qafqasiya millətlərinin müqəddəratları azad millətlərin müqəddəratları ilə bağlanmışdır. Rusiyadan ayrılmanın bir irtica, başqalarından ayrılmanınsa bir inqilab olduğunu söyləyən sovet diktatoru Stalin ölmüşdür. Amma onun ikiüzlü sistemi-stalinizm hələ ayaqdadır. Bu sistem gün keçdikdə dünya həqiqətləri ilə daha çox qarşılaşmaqda, haqqla batil, yalanla doğru üz-üzə gəlməkdədir. Şübhəsizdir ki, bir gün həqiqət parıldayacaq. Azadlıq əsasını, birləşmiş millətlər prinsipini və insan haqlarını tutan tərəf qalib gələcəkdir. Bu qalibiyyət günəşi qızıl istibdad zülmü altında inliyən əziz vətənimizdə 1918 28 mayıs kimi yenidən doğacaqdır. Buna qətiyyən şübhə etməyin əziz vətəndaşlar.
Üçrəngli istiqlal bayrağını döşlərində gəzdirən buradakı vətən ayrısı bizlərdən, orada hər cürə qorxu və təzyiq altında qəlbləri istiqlal eşqilə çırpınan azadlıq ayrısı sizlərə candan salamlar göndərir, 28 mayıs istiqlal qurbanlarının əziz ruhları hüzurunda hörmətlə əyilir və hər iki tərəfi birləşdirən milli böyük həsrəti şairin beytilə dilə gətirirəm: Sən bizimsən, bizimsən, durduqca bədəndə can, yaşa, yaşa, çox yaşa, ey şanlı Azərbaycan!”
