Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan Azərbaycana bir günlük səfərə gəlib.
Bu, Türkiyə baş nazirinin seçkilərdən sonra ilk rəsmi xarici səfəridir. Azərbaycana səfər birinciliyi artıq Türkiyədə siyasi ənənəyə çevrilib və Türkiyənin yeni hökumətləri ilk xarici səfərlərini Azərbaycandan başlayır.
Amma, iki dövlət arasında qardaşlıq münasibətləri klassik deyimdəki kimi “bir millət, iki dövlət” teoreminə uyğun olsa da, həll edilməli ciddi məsələlər qalmaqdadır.
Atlas Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Elxan Şahinoğlu Amerikanın Səsi radiosuna müsahibəsində bildirib ki, “Azərbaycanın Türkiyə vətəndaşları üçün viza rejimini ləğv etməsi, Azərbaycan qazının Türkiyə üzərindən daşınmasının tranzit qiymətlərinin müəyyənləşdirilməsi və Türkiyə-Azərbaycan Strateji Əməkdaşlıq Təşkilatının strukturlarının formalaşdırılması məsələləri həllini gözləyir”.
Ekspertlər həmçinin bu günki danışıqların əsas mövzusundan biri kimi Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi və Cənubi Qafqazda təhlükəsizlik məsələsini də qeyd edir.
Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan səfərindən öncə bildirib ki, görüşlərdə Türkiyə və Azərbaycan arasında əlaqələrin inkişaf etdirilməsi, enerji layihələri, xüsusilə də “Nabucco” layihəsi üzərində işlər davam edəcək. Bu layihədən Avropanın gözləntiləri 10 milyard kub metr təbii qazdır”.
Baş nazir Cənub Qafqazda sülhün bərpası üçün fəaliyyətdən də danışıb. “Türkiyə və Azərbaycan arasında əlaqələrin gücləndirilməsi Qafqaz bölgəsində sabitliyin təmin edilməsinə yönəlib”, - deyə o qeyd edib.
Bakı danışıqları - birgə mətbuat konfransı
Qarabağ münaqişəsi Azərbaycan üçün olduğu kimi, Türkiyə üçün də yaradır. Bu bəyanatı Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan prezident Əliyevlə danışıqlardan sonra keçirilən mətbuat konfransında verib.
Cənab Ərdoğan bildirib ki, Qarabağ mövzusu iki ölkənin dialoqunda prioritet sayılır. “Siyasi, hərbi, iqtisadi münasibətlərin gələcək inkişafı Azərbaycan və Türkiyə xarici işlər nazirlərinin rəhbərlik etdiyi Strateji Əməkdaşlıq Şurasının iclasında ətraflı müzakirə obyekti olacaq”.
Baş nazir ticari-iqtisadi əlaqələrin dinamikasından məmnun olduğunu bildirib. “2010-cu ildə bu həcm 2,5 mlrd. dollar təşkil edib. Cari ilin 5 ayında əmtəə dövriyyəsi 1,4 mlrd. dollar təşkil edib və ilin sonunda 3 mlrd. dollara çatacağı gözlənilir”.
Enerji əməkdaşlığına toxunan cənab Ərdoğan əmin olduğunu bildirib ki, iki qardaş ölkə “Şahdəniz-2” yatağından qazın ixracı üzrə birgə strateji addım atacaq.
Bir ildir ki, tərəflərin qazın tranzit qiymətlərini razılaşdıra bilməməsinin səbəblərinə dair sualın cavabında Türkiyənin baş naziri deyib ki, iki ölkənin müvafiq nazirliklərinə həvalə olunub ki, sabah bu məsələnin həlli ilə bağlı danışıqlar aparsınlar.
Cənab Ərdoğan PKK-nın terrorçu fəaliyyətini rəsmən pislədiyinə görə, prezident Əliyevə dərin təşəkkürünü bildirib. “Terrorizmi dünyanın ümumi problemidir. Norveçdə baş vermiş son iki terror aktı bunu bir daha sübut edir. Norveçdəki terror aktını ruhi xəstənin hərəkəti kimi qələmə vermək cəhdlərinə baxmayaraq, bu, uzun zamandır islamofobiyanın artmasının nəticəsidir”.
Türkiyəli jurnalistin “nə üçün Azərbaycan tərəfi Türkiyə ilə viza rejiminin ləğvinə dair qarşılıqlı addım atmır və Bakının Şimali Kiprin tanınması ilə bağlı yol xəritəsi varmı” sualına cavabda prezident Əliyev, viza rejiminin birtərəfli ləğvinə görə, Türkiyəyə təşəkkürünü bildirib və etiraf edib ki, “Azərbaycan hələlik buna hazır deyil”. O, əlavə edib ki, “nə zaman hazır olsaq, onda da edəcəyik”.
Şimali Kiprin tanınmasına gəlincə, cənab Əliyev deyib ki, Qarabağ münaqişəsini nəzərə alsaq, “bu, sadə məsələ deyil. Vaxtı çatanda bu məsələ öz həllini tapacaq”.
Azərbaycan və Türkiyə Ermənistan prezidentinin bəyanatını pisləyib
Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyanın “Biz Qarabağ məsələsini həll etdik, gələcək nəsil Ararat məsələsini həll etməlidir” bəyanatını şərh edən baş nazir Ərdoğan deyib ki, bu cür fikirlər dövlət xadiminə yaraşmır. “Gənc nəsli nifrətə sürükləmək olmaz”.
Onun fikrincə, prezident Sarkisyan ciddi səhvə yol verib və üzr istəməlidir.
Prezident Əliyevin fikrincə, Ermənistan prezidentinin bu bəyanatında Ermənistan rəhbərliyinin aqressiv mahiyyəti özünü göstərir. O qeyd edib ki, rəhbərlik Qarabağ məsələsini həll etdiyini deməkdə çox yanılır. “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ üzərində suverenliyi dinc və ya hərbi yolla mütləq bərpa olunacaq”.
Türkiyəyə ərazi iddialarına gəlincə, cənab Əliyev qeyd edib ki, onlar reallıq hissini o dərəcədə itiriblər və ya illüziyalara qapanıblar ki, Türkiyəyə qarşı təcavüzkar niyyətlər bildirirlər ki, bu da ağılsızlıqdır.
Türkiyə-Azərbaycan iqtisadi-ticarət əlaqələrinin perspektivləri
Azərbaycan-Türkiyə iqtisadi-ticarət əlaqələrinin inkişafı Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərlərinin tikintisi ilə başlayıb.
İqtisadi sahədə əməkdaşlıq haqqında indiyədək iki dövlət arasında 23 sənəd imzalanıb. Ekspertlər bu sənədlərin Azərbaycan ilə Türkiyə arasında əlaqələrin hüquqi təməlini təşkil etdiyini düşünür.
Azərbaycanın iqtisadi inkişaf naziri Şahin Mustafayevin fikrincə, iqtisadi əlaqələrdə ilk növbədə energetika sahəsində həyata keçirilmiş Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərləri layihələrinin əhəmiyyətini qeyd etmək lazımdır. “2010-cu ildə Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti Türkiyənin BOTAŞ şirkəti arasında imzalanmış müqavilə Azərbaycan qazının Türkiyəyə və Avropanın digər ölkələrinə satışını artıq reallaşdırır. Bu layihələr Azərbaycanın və Türkiyənin, eləcə də Avropanın və digər regionların enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında mühüm rol oynayır".
Onun sözlərinə görə, son illərdə Azərbaycan iqtisadiyyatının sürətli inkişafı ölkədəki şirkətlərin maliyyə imkanlarını artırıb və artıq yüzlərlə Azərbaycan şirkəti Türkiyədə çalışır və müxtəlif sahələrə sərmayələr yatırır. "Qeyri-neft sektorunda, o cümlədən kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, emalı, qablaşdırılması, saxlanması, daşınması, informasiya-komunikasiya texnologiyaları, tranzit daşımaları, xidmət, turizm sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı səmərə üçün geniş imkanlar mövcuddur".
Müstəqil ekspertlər, iqtisadi əlaqələrin inkişafında problem kimi Türkiyə biznesinin Koç, Sanbançı kimi nəhənglərinin Azərbaycanda iş qurması üçün şəraitin olmamasını göstərir. “Azərbaycan biznesmenləri Türkiyədə torpaq sahələri alaraq hotellər və digər obyektlər tikə bilir, amma Azərbaycanda Türkiyə biznesmenləri üçün bu şərait yoxdur. Digər tərəfdən, biznes işinin qurulmasında Türkiyə iş adamları çoxsaylı süründürməçiliklə rastlaşır. Eyni zamanda, bir sıra Türk iş adamları bizneslərini qurduqdan sonra ölkəni tərk etməyə məcbur edilib”, - deyə politoloq Elxan Şahinoğlu bildirib.
Statistika
Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2010-cu ildə Azərbaycan ilə Türkiyə arasında mal dövriyyəsi 942,165 milyon dollar təşkil edib. Bu zaman idxalın payı 771,274 milyon dollar, ixracın payı isə 170,894 milyon dollar təşkil edib.
Ankara Ticarət Palatasının məlumatına görə, Türkiyənin Azərbaycanda birbaşa investisiyaları 3,8 milyard dollara çatıb.
Bununla yanaşı, Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin Türkiyədə "Petkim" neft-kimya kompleksinin ərazisində neft emalı zavodunun tikintisinə investisiya qoyması ilə Türkiyə və Azərbaycan arasında investisiyaların ümumi həcmi 15 milyard dolları keçəcək.
Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu
Azərbaycanın investisiyası ilə tikilən bu yolun çəkilişinin başa çatması iqtisadi-ticarət əlaqələrinin genişlənməsinə növbəti nəfəs verəcək.
Türkiyənin nəqliyyat və kommunikasiya naziri Bilənt Yıldırım bu ilin əvvəlində APA agentliyinə bildirib ki, yolun tikintisi Azərbaycanla ticarət dövriyyəsinin 10 milyard dollara yüksəldilməsi üçün imkanlar açacaq. “Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolunun tikintisini 2012-ci ildə başa çatdırılmasını planlaşdırırıq. Xəttin istifadəyə verilməsindən sonra 2012-ci ildə 1,2 mln. sərnişin və 3,5 mln. ton yük daşınacaq. 2034-cü ildə isə dəmiryolu xəttinin üzərində 7,8 mln. sərnişin və 21,5 mln. Ton yük daşıması olacağını təxmin edirik. Bakı-Tiflis-Qars xətti, Marmaray və tikintisi davam edən sürətli qatar layihələri ilə yalnız Türkiyə deyil, Gürcüstan və Azərbaycan da Asiya-Avropa dəhlizinin ən sərfəli və etibarlı variantı halına gələcək”, - deyə o qeyd edib.
Bununla yanaşı, Nabucco layihəsinin reallaşdırılması iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin ən yüksək həddini müəyyən edən amil olacaq.
Viza problemi
Türkiyə tərəfi iki il öncə Azərbaycan vətəndaşları üçün birtərəfli qaydada viza rejimini ləğv edib. Azərbaycan isə Türkiyə üçün viza rejimini ləğv etməyə tələsmir. Cənab Ərdoğanın səfərindən bir qədər öncəyədək rəsmi Bakı viza rejiminin aradan qaldırılmamasının texniki səbəblərlə bağlı olduğunu iddia edirdi.
Bu günlərdə isə Azərbaycan Prezident Administrasiyasının ictimai-siyasi şöbəsinin müdiri Əli Həsənov Türkiyənin “Today’s Zaman” qəzetinə müsahibəsində deyib ki, Azərbaycan Türkiyə ilə viza rejiminin ləğvində problem görmür. “Amma İran buna kəskin etiraz edərək, ona münasibətdə də eyni addımı atılmasını istədi, əks halda Azərbaycanın Naxçıvanla quru əlaqəsini kəsəcəyinə dair xəbərdarlıqla çıxış etdi”.
Cənab Həsənov bildirib ki, Azərbaycan viza rejimini həm Türkiyə, həm də İrana münasibətdə eyni vaxtda qaldırmalıdır: “Amma hazırkı mərhələdə Azərbaycan hökumətinin hər iki dövlətlə viza rejimini eyni vaxtda ləğv etməyə hazır olduğunu düşünmürəm”.
Onun fikrincə, əsas narahatlıq İran sərhədi və buradan yarana biləcək müxtəlif fəsadlarla bağlıdır. “İrandan Azərbaycan vasitəsilə Avropaya 300 tona qədər narkotik vasitə qaçaqmal yolu ilə daşınır və bunun yalnız 5-10 tonunu ələ keçirmək mümkün olur. Nəticədə, azərbaycanlı gənclər arasında narkomaniya yayılır”.
Müxalifət və müstəqil politoloqlar Azərbaycanın mövqeyini tənqid edir və İranla münasibətlərə görə strateji müttəfiqi olan Türkiyə ilə viza rejimin aradan qaldırılmamasını düzgün saymır. “İran rejimi öz ölkəsinin vətəndaşı olan 35 milyon azərbaycanlının ana dili hüququnu belə tanımır. Bu ölkənin təzyiqləri ilə Azərbaycan xarici siyasət kursunu müəyyən etməməlidir”, - deyə politoloq Ərəstun Oruclu qeyd edib.
Yaxın tarixin qısa xronologiyası
- 1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyini ilk tanıyan ölkə Türkiyə olub.
- 1993-cü ilin aprelində Ermənistan qoşunları Azərbaycanın Kəlbəcər rayonunu işğal etdikdən və BMT-nin işğal olunmuş əraziləri tərk etməsi barədə qətnaməsini icra etmədikdən sonra Türkiyə Ermənistanla sərhədlərini bağlayıb.
- 2006-cı il iyunun 13-də tikintisi başa çatan Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəməri MDB və Rusiya ərazisindən keçməyərək iki dövləti birləşdirən ilk kəmərdir
- Bakıdakı Şəhidlər xiyabanında 1918-ci ildə Bakının azad olunması uğrunda döyüşlərdə həlak olmuş türk əsgərlərin xatirəsinə 1999-cu ilə abidə qoyulub.
- Bakıda Atatürk mərkəzi, Türk İş Adamları Birliyi və digər təşkilatlar fəaliyyət göstərir.
- Hər il hər iki ölkənin il yüz minlərlə vətəndaşı qarşılıqlı səfərlərdə olur.
