Respublikaçı Alternatİv (REAL) Partiyasının Siyasi Komitəsinin sədri İlqar Məmmədov Amerikanın Səsinə müsahibəsində 2023-cü ilin yekunları, növbədənkənar prezident seçkiləri və parlament diplomatiyasından danışıb.
Amerikanın Səsi: İlin siyasi yekunlarını necə qiymətləndirərdiniz? Müsbət məqamlar və mənfi məqamlar nədir?
İlqar Məmmədov: 2023-cü ilin ən önəmli hadisəsi, başqa hadisələrlə heç bir müqayisəyə ehtiyacı olmayan hadisəsi sentyabr ayında Azərbaycanın bütün ərazisində suverenliyinin əməliyyat nəticəsində təmin olunmasıdır. Bu hadisə hələ on illiklərlə Azərbaycanın gələcəyinə müsbət mənada təsir edəcək. Əlbəttə ki, indi bu qələbənin hərbi-siyasi nəticələrini hüquqi sənədə köçürməliyik. Buna görə hökumət də çalışmalıdır. Azərbaycanın fəal vətəndaşları, təşkilatları da çalışmalıdır. Çünki sülhün sənəddə də əldə edilməsi beynəlxalq ictimai rəydən çox asılıdır, buna çox bağlıdır. Hər kəs hökumətin bu işinə yardımçı olmalıdır. Necə ki, biz çalışırıq öz bacardığımızı edək ki, beynəlxalq ictimai rəy sülh sazişinin tezliklə əldə olunmasına yardımçı olsun.
Təkrar edim ki, 2023-cü ilin digər hadisələri əhəmiyyətinə görə bu hadisə ilə heç müqayisə oluna bilməz. Lakin qeyd etməliyəm ki, 2023-cü ildə diqqəti cəlb edən başqa hadisələr də olub. Bu hadisələrdən ikinci ən önəmlisi, Azərbaycanda təəssüf ki, növbəti dəfə növbədənkənar seçkilərin təyin edilməsidir.
Növbədənkənar seçki demokratiyanın fövqəladə alətidir. Onu hər addımbaşı istifadə etmək olmaz. Amma Azərbaycanda biz artıq unutmuşuq ki, növbəti seçkilər nə vaxt keçirilib. 2018-ci ildə prezident, 2020-ci ildə parlament seçkiləri növbədənkənar keçirildi. İndi prezident seçkiləri yenə də növbədənkənar keçiriləcək. Bu demokratiyaya uyğun olmayan, ona yaraşıq verməyən bir gedişatdır.
Bu hadisələrin həm də siyasi çəkisinə baxaq. Hər kəs, o cümlədən biz gözləyirdik ki, Azərbaycanın suverenliyi bərpa olunandan sonra Azərbaycan rəhbərliyi seçkilərin ardıcıllığını pozmadan parlament, bələdiyyə seçkiləri keçirər, ondan sonra prezident seçkilərinə gedər. Çünki parlament və bələdiyyə seçkilərində indiki prezidentin, indiki rəhbərliyin Azərbaycanın gələcəyini necə gördüyü insanlara daha aydın olardı. Yəni biz bundan sonra da saxta seçkilərlə üzləşəcəyikmi? Yoxsa çox gözəl, keyfiyyətli, demokratik, ədalətli parlament və bələdiyyə seçkiləri keçirmək olardı. Sonra da artıq prezident seçkilərinə gedəndə hər kəs deyəcəkdi ki, biz artıq bilirik, Azərbaycanın indiki prezidenti ölkəni müharibədən, qələbədən sonra hansı istiqamətə aparmaq istəyir.
Amma hazırda bu sualın cavabı aydın deyil. Bu qeyri-müəyyən bir vəziyyətdə biz növbədənkənar prezident seçkilərinə və yalnız ondan sonra parlament və bələdiyyə seçkilərinə gedirik.
Bu, ikinci hadisədir. Təəssüf ki, birincidən fərqli olaraq o, mənfi səciyyə daşıyır.
Üçüncü hadisə də deyərdim ki, mənfi səciyyə daşıyır. O, iqtisadiyyata aiddir. Uzun illərdir biz deyirik ki, ölkəmizin neftə, qaza bağlı olması son nəticədə regiondakı iqtisadi rəqabət trendlərini bizim əleyhimizə çevirəcək. Bu, ilk belə il oldu. Daha doğrusu, son bir-iki il bu baxımdan həlledici il oldu. Ölkəmiz region ölkələrindən iqtisadi baxımdan geriləməyə başladı.
Əgər hər hansı bir tədbir görülməsə, bu geriləmə uzunmüddətli olacaq. İslahat sözünü artıq ucuzlaşdırıblar, bunu aydın demək lazımdır, iqtisadi liberallaşdırma, səbəstləşdirmə olmasa, yəni bizə islahat lazım deyil, sərbəstləşdirmə lazımdır, bu geriləmə trendi möhkəmlənəcək. Beş-on ildən sonra Azərbaycan öz qonşularına (söhbət Gürcüstan və Ermənistandan gedir) iqtisadi rəqabəti uduzduğu artıq hər kəsə məlum olacaq. Təkcə bizə yox, biz bu tendensiyaları irəliyə baxaraq izləyirik. Amma əhali də artıq bunu çox aydın şəkildə hiss edəcək. İndinin özündə orta maaşda nə qədər fərq olduğunu hiss etmək olur. Bu artacaq və bizdə həyat keyfiyyəti çox aşağı olacaq. Onda da hökumət bəhanələr tapa bilməyəcək.
Amerikanın Səsi: Ölkə növbədənkənar prezident seçkilərinə hazırlaşır. Bu seçkilərə partiyanızın baxışları necədir? Seçkilərə namizədlə qatılacaqsınız?
İlqar Məmmədov: Növbədənkənar seçki demokratiyaya xüsusi yaraşıq verən alət deyil. Fövqəladə alətdir. Onu hər hansı bir böhran dövründə və hansısa fövqəladə bir problemlərlə üzləşəndə tətbiq etmək olar. Amma bizdə üçüncü dəfədir, növbədənkənar seçki artıq normaya çevrilib.
Növbədənkənar olması bir problem kimi öz yerində, amma daha böyük problem ardıcıllığın pozulmasıdır. Biz istəyərdik Kontitusiyada nəzərdə tutulduğu kimi parlament və bələdiyyə seçkiləri prezident seçkisindən öncə keçirilsin. Onda biz bilərdik ki, qələbədən sonra prezident İlham Əliyev bizim ölkəni hara aparır. Parlament və bələdiyyə seçkiləri daha keyfiyyətli, ədalətli, dürüst keçirilsəydi, saxtakarlıq minimum səviyyədə olsaydı və ondan sonra hər kəs gedərdi prezident seçkilərinə və bilərdik ki, artıq cənab prezident bizim ölkəni hara aparır.
Amma indi qeyri-müəyyənlik qalır. Bu qeyri-müəyyənlik şəraitində vətəndaşlarımız yenə növbədənkənar prezident seçəcək. Deyərdim ki, Azərbaycanın gələcəyini təyin edən seçki ertələndi, nəinki prezident seçkiləri önə çəkildi. Azərbaycanın gələcəyini parlament seçkiləri təyin edəcək. Həmin o seçki ardıcıllıq baxımından ertələndi. Bu o qədər də ürəkaçan hal deyil. Amma biz partiya olaraq parlament seçkilərinə verdiyimiz önəmi nəzərə alaraq əsas diqqəti parlament seçkilərinə yönəltmişik. Hələ də partiyamızın rəhbərliyində, Siyasi Komitəsində müzakirələr davam edir ki, son anda biz prezident seçkilərinə qatılmalıyıqmı, bu iştirak bizim parlament seçkilərində iştirak göstəricilərimizə müsbət təsir edə bilərmi? Bununla bağlı vahid rəy yoxdur. Amma yaxin günlərdə verilər.
Amerikanın Səsi: Azərbaycanın apardığı real xarici siyasət kursu ölkənin xarici siyasət konsepsiyasına uyğundur? Müxalifətdə olan siyasi partiyanın rəhbəri kimi baxışlarınız necədir?
İlqar Məmmədov: Azərbaycanın xarici siyasətini biz əsasən indiyə qədər dəstəkləmişik. Amma xarici siyasətin çox çalarları var və tərkibinə görə rəngarəngdir. Məsələn, xarici siyasət əvvəllər ancaq diplomatiyadan ibarət idisə, indi təkcə diplomatiyadan ibarət deyil. O həm də sənin ölkənin dünyada yaratdığı təsəvvürdən aslıdır. Əgər sənin hökümətin öz daxili siyasəti ilə hansısa hüquq pozmaları ilə, insan haqlarının pozulması ilə ölkəmizin beynəlxalq imicinə mənfi təsir göstərirsə, bu artıq Azərbaycanın xarici siyasətinə də mənfi təsir göstərir.
O baxımdan biz bu hökümətin daxili siyasətinin xarici siyasətə təsirini olduqca mənfi kimi dəyərləndiririk. Baxmayaraq ki, təkrar edirəm, diplomatiya kursunu əsasən dəstəkləyirik. Hətta hökumətin bəzi taktiki gedişlərini də anlayırıq. Çünki sülh sazişinin imzalanması bizə olduqca vacibdir. Biz hərbi qələbəni hüquqi sənədə, sülh sazişinə köçürməliyik. Bundan ötrü hökümətə kifayət qədər çeviklik də tanıyırıq, baxmyaraq ki, bəzi taktiki gedişlər ürəyimizcə olmaya bilər. Amma bu imkanları ona tanıyırıq və razılaşırıq. Amma nəyi məqbul saymırıq? Azərbaycanın daxilində baş verən insan haqları problemlərinin xarici siyasətdəki vəziyyətimizə, rolumuza və bizə münasibətə təsirini təəssüf ki, bəyənmirik və dəstəkləyə bilmərik.
Amerikanın Səsi: Azərbaycanla bağlı bir sıra ölkələrin parlamentləri, o cümlədən Avropa Parlamenti ölkədə rəsmi tənqidlərə səbəb olan qətnamələr qəbul edib. Sizcə Azərbaycanın paralament diplomatiyası necə olmalıdır?
İlqar Məmmədov: Azərbaycana qarşı bir çox ölkənin parlamentlərində qəbul edilən qətnamələrin məzmununa baxanda, o məzmunun böyük bir hissəsi yanlışdır. Düzünü deməliyik yalanlar var. Erməni lobbisi tərəfindən yayılan yalanlar var. Qərəzli münasibət var. Digər tərəfdən onu da deməliyik ki, Azərbaycan höküməti həmin parlamentlərin Azərbaycana qarşı qətnamələr çıxarılmasına müəyyən dərəcədə səbəb də verir. Daxildəki məlum insan haqları pozulması problemləri ilə, hüquq aliliyi sahəsindəki problemlərlə rəvac verir bu qətnamələrin qəbul olunmasına. Bunu sən sadəcə parlament qətnamələri ilə tənzimləyə bilməzsən. Azərbaycan parlamenti hər həftə demək olar ki, hər hansı ölkənin parlamentinin Azərbaycanın əleyhinə olan qətnaməsi ilə bağlı öz qətnaməsini qəbul edir. Niyə biz bütün dövlətlərlə belə mənfi gündəmə uyğun münasibətlər qurmalıyıq? Təbii ki, onların məsuliyyəti var. Amma Azərbaycan da öz məsuliyyətini bu sahədə dərk etməlidir. Belə qətnamələrin ortaya çıxamasına imkan verən öz səhvləri olmamalıdır. Etiraf eləməlidir və olmamalıdır. Bizim münasibətimiz budur.
Bizim sadəcə kiminləsə münasibət qurmağımız nəticəsində qətnamələrin qarşısının alınmasını o qədər də mümkün saymıram. Bir-iki halda bunun qarşısını ala bilər. Amma əsasən bu tendensiya real siyasi vəziyyətdən aslı olan tendensiyadır.
Amerikanın Səsi: Azərbaycanın siyasi partiyalarının xarici ölkələrin siyasi partiyaları, həmçinin beynəlxalq siyasi partiya qrupları ilə əlaqələrini necə qiymətləndirərdiniz? Azərbaycanın siyasi partiyalarının xarici ölkələrin, o cümlədən geopolitik siyasi baxışlara təsir edə biləcək siyasi partiyalarla əlaqələri barədə nə deyə bilərsiniz?
İlqar Məmmədov: Dünyada ideoloji bölgü çox dolaşıqdır. Artıq XX əsr deyil. XX əsrdə bir çox ölkənin siyasi partiyaları bir-biri ilə müxtəlif ittifaqlarda birləşirdi. Sosialist İnternasionalı, Kommunist İnternasionalı, sağ mərkəzçi təşkilatlar, liberal təşkilatlar. Amma bilirsiniz, dünyada artıq ideoloji gündəm çox dolaşıq düşüb. Bu baxımdan həmin o partiyaların ittifaqları əvvəlki nüfuza malik deyil. O əlaqələr də o nüfuza malik deyil. Siyasi partiyaların artıq şəxslər üzərində və ya qısa müddətli taktiki əməkdaşlığı daha önəmlidir. Bu baxımdan bizim partiya hər hansı ittifaqa, beynəlxalq ittifaqa üzv deyil, amma bütün Azərbaycan bilir ki, bizim partiyanın beynəlxalq münasibətləri kifayət qədər güclüdür. Partiyaların beynəlxalq əlaqələrin qurulması işində bir transformasiya baş verib. Bizim partiya bu transformasiyaya cavab verir.
Forum